Chiến dịch Guadalcanal

Ngày 7 tháng 8 năm 1942, lực lượng Đồng Minh (chủ yếu là Hoa Kỳ) đã đổ bộ lên Guadalcanal, Tulagi và nhóm đảo Nggela (thường được gọi là nhóm đảo Florida) thuộc quần đảo Solomon. Cuộc đổ bộ này nhằm mục đích đập tan kế hoạch của người Nhật biến quần đảo này thành căn cứ đe dọa tuyến đường vận tải giữa Úc và Hoa Kỳ, đồng thời cũng chiếm luôn quần đảo để làm nơi xuất phát cho các chiến dịch cô lập căn cứ chính của hải quân Nhật là Rabaul và yểm trợ cho quân Đồng Minh trong Chiến dịch New Guinea. Cuộc đổ bộ này đã chính thức mở đầu cho Chiến dịch Guadalcanal kéo dài 6 tháng sau đó.[6]

Lợi dụng sự kinh ngạc của quân Nhật, quân Đồng Minh đã hoàn thành cuộc đổ bộ và chiếm được Tulagi cùng một số hòn đảo nhỏ phụ cận cũng như một sân bay đang xây dựng dở tại Lunga Point thuộc Guadalcanal. Công việc hoàn tất sân bay được tiến hành ngay lập tức, chủ yếu bằng các thiết bị chiếm được của quân Nhật. Vào ngày 12 tháng 8, sân bay được đặt tên là Henderson theo tên của một phi công Thủy quân Lục chiến, Lofton R. Henderson, hy sinh trong Trận Midway. Đến ngày 18 tháng 8, sân bay sẵn sàng hoạt động và lực lượng không quân xuất kích từ sân bay mang tên "Không lực Cactus" (CAF) theo tên mã của Đồng minh cho chiến dịch Guadalcanal. Để bảo vệ sân bay, thủy quân lục chiến Mỹ đã thiết lập một vành đai phòng thủ quanh Lunga Point.[7]

Phản ứng lại việc Đồng Minh đổ bộ lên Guadalcanal, Bộ Tổng tư lệnh Đế quốc Nhật Bản giao cho Quân đoàn 17 đặt căn cứ tại Rabaul dưới quyền chỉ huy của Trung tướng Harukichi Hyakutake, nhiệm vụ tái chiếm Guadalcanal. Quân đoàn này được sự hỗ trợ của các đơn vị Hải quân Nhật, kể cả Hạm đội Liên hợp dưới quyền chỉ huy của Đô đốc Isoroku Yamamoto, đặt căn cứ tại Truk. Bắt đầu từ ngày 19 tháng 8, nhiều đơn vị của quân đoàn 17 bắt đầu đổ bộ lên Guadalcanal với mục tiêu đánh bật quân Đồng minh ra khỏi hòn đảo.[8]

Ảnh chụp sân bay Henderson tại Guadalcanal vào đầu tháng 8 năm 1942, một thời gian ngắn sau khi Đồng Minh bắt đầu cho nó hoạt động.Binh sĩ Nhật đang lên tàu khu trục cho một chuyến đi "Tốc hành Tokyo" đến Guadalcanal

Bởi vì mối đe dọa từ các máy bay ở sân bay Henderson, quân Nhật đã không thể sử dụng những chuyển vận hạm to lớn, chậm chạp để vận chuyển lính và hàng tiếp liệu đến hòn đảo. Do đó, quân Nhật đã phải sử dụng các chiến hạm tại Rabaul và quần đảo Shortland để đưa lính đến Guadalcanal. Các chiến hạm Nhật Bản, chủ yếu là tuần dương hạm hạng nhẹ và khu trục hạm thuộc Hạm đội 8 của phó đô đốc Gunichi Mikawa, thực hiện chuyến đi khứ hồi dọc theo "khe" (eo biển New Georgia) đến Guadalcanal trong một đêm trong suốt thời gian chiến dịch, tối thiểu khả năng phơi ra trước các cuộc không kích Đồng Minh. Tuy nhiên, việc vận chuyển lực lượng như vậy ngăn trở việc mang theo đến Guadalcanal hầu hết các trang bị nặng và tiếp liệu của binh sĩ, bao gồm pháo hạng nặng, xe cộ cũng như nhiều lương thực và đạn dược. Thêm vào đó, hoạt động này trói chân các khu trục hạm Nhật vốn đang rất cần thiết trong vai trò hộ tống tàu buôn. Chúng được lực lượng Đồng Minh biết đến như là những chuyến "Tốc hành Tokyo" trong khi quân Nhật đặt tên cho nó là "Chuyên chở chuột" (Rat Transportation).[9]

Nỗ lực đầu tiên của quân Nhật tái chiếm sân bay Henderson là cuộc tấn công của 917 lính Nhật do đại tá Kiyonao Ichiki chỉ huy trong trận Tenaru vào ngày 21 tháng 8 năm 1942 với kết quả chỉ còn 128 lính Nhật sống sót và đại tá Ichiki cũng tử trận. Nỗ lực tiếp theo đến sau đó vào ngày 12 đến ngày 14 tháng 9, khi lần này 6.000 lính Nhật do thiếu tướng Kiyotake Kawaguchi chỉ huy tiếp tục bị đánh bại trong Trận chiến đồi Edson. Sau khi bị đánh bại tại đồi Edson, Kawaguchi và tàn quân Nhật đã tập trung lại ở phía tây sông Matanikau thuộc Guadalcanal.[10]

Tướng Hyakutake ngay lập tức chuẩn bị cho một cuộc tấn công khác nhằm chiếm sân bay Henderson. Hải quân Nhật hứa sẽ yểm trợ cho cuộc tấn công bằng cách vận chuyển lính, vũ khí và hàng tiếp liệu đến hòn đảo đồng thời cho các chiến hạm pháo kích sân bay.[11] Trong khi quân Nhật đang tổ chức lại lực lượng, quân Mỹ tập trung vào việc củng cố phòng tuyến Lunga. Ngày 18 tháng 9, đoàn chuyển vạn hạm của Đồng minh đã đưa thêm 4.157 quân thuộc Trung đoàn 7 Thủy quân Lục chiến đến Guadalcanal. Trung đoàn này là một phần của Lữ đoàn 3 từ nhiệm vụ đồn trú ở Samoa.[12] Lực lượng tăng viện này theo lệnh của Vandegrift bắt đầu từ ngày 19 tháng 8 đã thiết lập một phòng tuyến liên tục bao quanh vành đai Lunga.[13]

Tướng Mỹ Vandegrift tại lều chỉ huy ở Guadalcanal

Tướng Vandegrift và ban tham mưu nhận ra quân của Kawaguchi đã rút về phía tây sông Matanikau và một số lớn các nhóm quân Nhật bị tụt lại phía sau rải rác dọc theo khu vực giữa vành đai Lunga và sông Matanikau. Vandegrift do đó đã quyết định cho tiến hành nhiều cuộc hành quân quanh thung lũng Matanikau.[14] Cuộc tấn công đầu tiên của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ vào quân Nhật ở phía tây sông Matanikau diễn ra từ ngày 23 đến ngày 27 tháng 9 năm 1942 bởi các đơn vị thuộc ba tiểu đoàn, đã bị quân của tướng Kawaguchi do đại tá Akinosuke Oka chỉ huy đẩy lùi. Cuộc tấn công thứ hai từ ngày 6 đến 9 tháng 10, một lực lượng quân Mỹ lớn hơn đã vượt sông Matanikau thành công, tấn công số quân Nhật thuộc Sư đoàn 2 vừa mới đổ bộ dưới sự chỉ huy của tướng Masao Maruyama và Yumio Nasu, làm thiệt hại nặng Trung đoàn 4 Lục quân Nhật. Kết quả là quân Nhật phải rút về vị trí phía đông Matanikau.[15]

Trong thời gian chờ đợi, thiếu tướng Millard F. Harmon, chỉ huy trưởng Lục quân Hoa Kỳ ở Nam Thái Bình Dương, thuyết phục Phó đô đốc Robert L. Ghormley, chỉ huy các lực lượng Đồng minh ở Nam Thái Bình Dương rằng lực lượng thủy quân lục chiến Hoa Kỳ ở Guadalcanal cần phải được tăng viện mới có thể bảo vệ được hòn đảo trước đợt tấn công kế tiếp của quân Nhật. Do đó vào ngày 13 tháng 10, một đoàn chuyển vận hạm tiếp tục đưa thêm 2.837 lính thuộc Trung đoàn Bộ binh 164, Vệ binh Quốc gia North Dakota, là một phần của Sư đoàn Americal, đến Guadalcanal.[16]

Về phía hải quân Nhật, các chiến hạm của đô đốc Mikawa vẫn tiếp tục đưa thêm lính và hàng tiếp liệu vào ban đêm đến Guadalcanal. Từ ngày 1 đến ngày 17 tháng 10, các chuyển vận hạm Nhật Bản đã đưa thêm 15.000 lính, bao gồm phần còn lại của Sư đoàn 2 Bộ binh và một trung đoàn thuộc Sư đoàn 38 Bộ binh, cộng thêm pháo, xe tăng, đạn dược và lương thực đến Guadalcanal. Ngày 9 tháng 10, tướng Hyakutake cũng đã đến hòn đảo chuẩn bị cho kế hoạch tấn công. Mikawa còn đưa thêm các tuần dương hạm hạng nặng đến để pháo kích sân bay Henderson. Đêm ngày 11 tháng 10, một trong các đợt pháo kích đó đã bị ngăn chặn bởi lực lượng hải quân Hoa Kỳ trong trận chiến Mũi Esperance.[17]

Tướng Nhật Harukichi Hyakutake đứng trước tổng hành dinh tại Rabaul trước khi lên đường đến Guadalcanal

Ngày 13 tháng 10, với ý định bảo vệ một chuyến vận tải quan trọng với sáu chiếc chuyển vận hạm chậm chạp, chỉ huy trưởng Hạm đội Liên hợp Isoroku Yamamoto đã đưa lực lượng hải quân từ Truk, chỉ huy bởi đô đốc Takeo Kurita, đến pháo kích sân bay Henderson. Lực lượng của Kurita, bao gồm các thiết giáp hạm Kongō và Haruna, một tuần dương hạm hạng nhẹ và chín khu trục hạm, đã đến Guadalcanal mà không hề bị ngăn cản gì. Lúc 1 giờ 33 phút ngày 14 tháng 10, các chiến hạm này bắt đầu cuộc pháo kích. Kết quả là trong vòng 1 giờ 23 phút, 937 quả đạn pháo đã được rót vào vành đai Lunga, hầu hết là vào khu vực có diện tích 2.200 m2 quanh sân bay làm hư hại nặng hai đường băng, đốt cháy phần lớn số nhiên liệu dành cho máy bay và phá hủy 48 trên tổng số 90 máy bay của Không lực Cactus, giết chết 41 người, trong số đó có sáu thành viên phi hành đoàn thuộc Không lực Cactus.[18]

Bất chấp việc bị tổn thất nặng nề, các nhân viên tại sân bay Henderson đã phục hồi được một đường băng trong vài giờ để các máy bay có thể hoạt động trở lại. Trong nhiều tuần sau đó, Không lực Cactus đã được nhận thêm máy bay, nhiêu liệu và thành viên phi hành đoàn để có thể đi vào hoạt động trở lại bình thường. Quan sát thấy quan Nhật chuyển ngày càng nhiều lính và hàng tiếp liệu đến hòn đảo, người Mỹ biết chắc sẽ có một cuộc tấn công mới, nhưng họ chưa biết bao giờ và ở đâu cuộc tấn công này sẽ xảy ra.[19]

Lực lượng đôi bên

Vì mất vị trí ở phía đông sông Matanikau, quân Nhật nhận thấy cuộc tấn công vào các vị trí phòng thủ của quân Mỹ dọc bờ biển sẽ vô cùng khó khăn. Do đó, sau khi quan sát các vị trí của quân Mỹ ở Lunga Point bởi các sĩ quan tham mưu của mình, tướng Hyakutake đã quyết định mũi tấn công chính của ông sẽ là từ phía nam sân bay Henderson. Sư đoàn 2 (được tăng viện một trung đoàn từ Sư đoàn 38), do trung tướng Masao Maruyama chỉ huy, bao gồm 7.000 quân trong ba trung đoàn bộ binh (mỗi trung đoàn gồm ba tiểu đoàn) được lệnh băng qua rừng và tấn công quân phòng thủ Mỹ từ phía nam gần bờ phía đông sông Lunga. Sư đoàn 2 được chia làm ba đơn vị: đơn vị cánh trái của thiếu tướng Yumio Nasu gồm Trung đoàn Bộ binh 29, đơn vị cánh phải của thiếu tướng Kiyotake Kawaguchi gồm Trung đoàn Bộ binh 230 (tăng viện từ Sư đoàn 38), và cuối cùng là lực lượng dự phòng do Maruyama chỉ huy gồm Trung đoàn Bộ binh 16.[20][e] Ngày dự tính cho cuộc tấn công là ngày 22 tháng 10. Để đánh lạc hướng sự chú ý của phía Mỹ khỏi mũi tấn công chủ yếu từ phía Nam, lực lượng pháo binh hạng nặng cùng năm tiểu đoàn bộ binh (khoảng 2.900 người) do Thiếu tướng Tadashi Sumiyoshi chỉ huy sẽ tấn công chu vi phòng thủ của quân Mỹ từ phía tây dọc theo hành lang bờ biển. Người Nhật ước tính có 10.000 lính Mỹ trên đảo, nhưng trên thực tế con số này lên đến 23.000.[21]

Trong lúc đó, phòng tuyến Lunga được bảo vệ bởi 4 trung đoàn bộ binh bao gồm 13 tiểu đoàn. Trung đoàn Bộ binh 164 bảo vệ khu vực cực đông.[f] Mở rộng trung đoàn 164 về phía nam và phía tây qua đỉnh Edson đến sông Lunga là Trung đoàn Thủy quân lục chiến 7. Bảo vệ khu vực phía đông Lunga đến bờ biển là hai trung đoàn 1 và 5 Thủy quân lục chiến. Bảo vệ cửa sông Matanikau là hai tiểu đoàn do Trung tá William J. McKelvy chỉ huy: Tiểu đoàn 3 thuộc Trung đoàn 1 Thủy quân lục chiến và Tiểu đoàn 3 thuộc Trung đoàn 7 Thủy quân lục chiến. Lực lượng của McKelvy bị chia cắt khỏi phòng tuyến Lunga một khoảng cách được bảo vệ bởi các đơn vị tuần tra.[22]